Tiềm năng xuất khẩu Mật mía Việt Nam sang thị trường Nhật Bản và EU

Mật mía là sản phẩm truyền thống của Việt Nam, được chế biến từ nước mía cô đặc, có giá trị dinh dưỡng cao và ứng dụng đa dạng trong thực phẩm, đồ uống, cũng như ngành công nghiệp lên men, chăn nuôi và dược liệu.
Trong bối cảnh toàn cầu đang hướng đến các nguyên liệu tự nhiên, ít tinh chế và thân thiện môi trường, mật mía Việt Nam có nhiều cơ hội mở rộng xuất khẩu, đặc biệt sang Nhật Bản và Liên minh châu Âu (EU) — hai thị trường lớn, giàu tiềm năng nhưng đòi hỏi tiêu chuẩn chất lượng khắt khe.

Lợi thế đặc thù của mật mía Việt Nam

Ở Việt Nam, mật mía đã xuất hiện từ lâu đời, gắn liền với văn hóa nông nghiệp và ẩm thực truyền thống.
Nghệ An là một trong những vùng nổi tiếng nhất, nơi các làng nghề nấu mật mía như Khánh Quang (xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn) vẫn duy trì nghề từ những năm 1960.
Nghề nấu mật được truyền qua nhiều thế hệ, sử dụng phương pháp thủ công kết hợp kinh nghiệm dân gian, tạo ra mật mía có hương vị đặc trưng, màu sắc tự nhiên và giàu giá trị dinh dưỡng.

Mật mía không chỉ là một sản phẩm nông sản truyền thống, mà còn là biểu tượng văn hóa vùng miền, thể hiện sự bền bỉ, khéo léo và tinh thần gìn giữ nghề cổ truyền của người Việt.

Chính yếu tố “truyền thống – tự nhiên – thủ công” này tạo nên lợi thế khác biệt cho mật mía Việt Nam khi xuất khẩu sang Nhật Bản và EU, hai thị trường đặc biệt coi trọng:

• Chất lượng tự nhiên, ít tinh chế,

• Nguồn gốc và câu chuyện sản phẩm rõ ràng (product storytelling),

• Giá trị văn hóa, tính thủ công và bền vững trong sản xuất.

Nếu được chuẩn hóa quy trình sản xuất, áp dụng các chứng nhận quốc tế (HACCP, Organic, ISO 22000), và xây dựng thương hiệu vùng, mật mía Việt Nam có thể trở thành sản phẩm đặc sản xuất khẩu giá trị cao, tương tự các dòng siro tự nhiên và mật ong truyền thống được ưa chuộng tại các nước phát triển.

Thị trường Nhật Bản

1. Quy mô và nhu cầu

• Nhật Bản có nhu cầu ổn định đối với molasses (mật mía), chủ yếu phục vụ ngành chăn nuôi, sản xuất rượu và công nghiệp lên men.

• Các nguồn cung chính hiện nay đến từ Thái Lan, Indonesia và Ấn Độ, trong khi Việt Nam mới chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ, mở ra cơ hội thâm nhập thị trường nếu đảm bảo được chất lượng và ổn định nguồn cung.

2. Yêu cầu và tiêu chuẩn kỹ thuật

• Nhật Bản áp dụng hệ thống kiểm soát an toàn thực phẩm cực kỳ nghiêm ngặt, đặc biệt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRL), kim loại nặng, và vi sinh.

• Các sản phẩm nhập khẩu phải có giấy chứng nhận kiểm nghiệm và nguồn gốc rõ ràng; việc đạt chứng nhận Health Certificate và Certificate of Analysis là bắt buộc.

3. Cơ hội

• Khách hàng Nhật đánh giá cao các sản phẩm tự nhiên, ít tinh chế, có câu chuyện văn hóa và chất lượng đồng đều.

• Mật mía Việt Nam, với hương vị đậm đà và sản xuất truyền thống, có thể nhắm tới các phân khúc sản phẩm hữu cơ, tự nhiên hoặc quà tặng đặc sản vùng miền.

Thị trường Liên minh châu Âu (EU)

1. Chính sách và thuế nhập khẩu

• Theo Hệ thống hài hòa HS, mật mía thuộc mã 1703.10 hoặc 1703.90.

• EU vẫn duy trì một số mức thuế và giá đại diện cho nhóm sản phẩm đường và mật (do tính nhạy cảm trong ngành nông nghiệp).

• Tuy nhiên, Việt Nam đã ký Hiệp định Thương mại tự do EVFTA, giúp một phần sản phẩm từ mía được giảm hoặc miễn thuế nếu đáp ứng quy tắc xuất xứ và có Giấy chứng nhận EUR.1.

2. Tiêu chuẩn kỹ thuật

• EU có quy định MRLs (Maximum Residue Limits) nghiêm ngặt.

• Sản phẩm mật mía cần kiểm nghiệm đầy đủ các chỉ tiêu an toàn thực phẩm, đặc biệt là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hàm lượng chì, asen, cadimi, và vi sinh.

• Các chứng nhận như HACCP, ISO 22000, Organic EU sẽ giúp nâng cao uy tín và khả năng thâm nhập thị trường.

3. Cơ hội

• EU đang khuyến khích nhập khẩu nguyên liệu tự nhiên, bền vững và có nguồn gốc rõ ràng, tạo cơ hội cho mật mía thủ công Việt Nam được định vị như một sản phẩm “green & traditional”.

• Ngoài lĩnh vực thực phẩm, mật mía còn được sử dụng trong sản xuất ethanol sinh học, axit hữu cơ, và thức ăn chăn nuôi, mở rộng khả năng tiêu thụ.

Thách thức và rủi ro

1. Tiêu chuẩn an toàn khắt khe: Nhật và EU đều áp dụng hệ thống kiểm soát chặt chẽ, đòi hỏi quy trình sản xuất chuẩn hóa, có truy xuất nguồn gốc.

2. Cạnh tranh giá: Các đối thủ như Thái Lan, Ấn Độ, Brazil có quy mô sản xuất lớn và chi phí thấp.

3. Thuế và quota: Một số dòng sản phẩm mật vẫn bị quản lý bằng hạn ngạch thuế quan (đặc biệt tại EU).

4. Logistics: Mật mía có độ nhớt cao, cần bảo quản và vận chuyển chuyên dụng, làm tăng chi phí xuất khẩu.

Định hướng và khuyến nghị

1. Chuẩn hóa quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế (HACCP, ISO 22000, VietGAP, Organic).

2. Xây dựng thương hiệu vùng địa lý, ví dụ “Mật mía Nam Đàn – Nghệ An”, nhằm khai thác yếu tố văn hóa và câu chuyện truyền thống.

3. Kiểm nghiệm định kỳ và đạt chứng nhận quốc tế, tạo lợi thế khi xin cấp phép nhập khẩu vào Nhật/EU.

4. Tận dụng ưu đãi EVFTA bằng cách hoàn thiện hồ sơ xuất xứ (C/O Form EUR.1).

5. Tìm đối tác phân phối chiến lược tại Nhật và EU, tập trung vào các doanh nghiệp trong ngành thực phẩm tự nhiên, hữu cơ, hoặc nguyên liệu lên men.

6. Phát triển sản phẩm giá trị gia tăng (mật mía cô đặc, siro pha chế, quà tặng ẩm thực, sản phẩm organic), để tăng lợi nhuận và định vị thương hiệu cao cấp.

Kết luận

Mật mía Việt Nam, với lịch sử lâu đời, quy trình thủ công đặc sắc và hương vị tự nhiên, mang trong mình giá trị văn hóa và tiềm năng thương mại lớn.
Khi được chuẩn hóa sản xuất, xây dựng thương hiệu vùng và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, sản phẩm này hoàn toàn có thể thâm nhập sâu vào các thị trường khó tính như Nhật Bản và EU, trở thành đại diện cho nông sản truyền thống Việt Nam trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.